Gwiazda, która nazwała się Cieszynem – Carmen Teschen

Najbardziej lubię cieszyńskie wątki w niespodziewanych miejscach. Jedna z najsłynniejszych austriackich aktorek filmowych dwudziestolecia międzywojennego używała pseudonimu Carmen Teschen. I są cieszyńskie wątki w jej biografii.

Bardzo chciałem znaleźć plakat filmowy z nazwiskiem Carmen Teschen, ale udało mi się wygrzebać jedynie taką zapowiedź filmu Anjula o przygodach cygańskiej dziewczyny. Był to de facto jej austriacki debiut, wcześniej grała tylko w filmach węgierskich. Szybko stwierdziła, że dla austriackiej publiki nazwa Teschen jest... zbyt swojska. W kolejnych filmach występowała pod swoim panieńskim nazwiskiem, które było iście filmowe – Cartellieri.

***

Franziska Cartellieri urodziła się w 1891 roku w Prościejowie na Morawach. Z racji pracy ojca (był urzędnikiem kolejowym) rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania. Ostatecznie trafiła do miejscowości Heinfeld, około 60 kilometrów na zachód od Wiednia.

W 1909 roku osiemnastoletnia Franziska wyszła za mąż za Emanuela Ziffera. Emanuel studiował nauki przyrodnicze, z wykształcenia był chemikiem, interesował się fotografią i filmem.

Ale nazwisko Ziffer jest podejrzanie znajome. Nosiła je znana żydowska rodzina z Cieszyna i okazało się, że jest to właściwy trop. 

Dziadkiem Emanuela był Emanuel Ziffer (na fotografii obok), urodzony w 1833 roku w Cieszynie, inżynier z wykształcenia, który po ukończeniu studiów konwertował na katolicyzm. Specjalizował się w budownictwie kolejowym.

Żeby nie było tak cukierkowo, w 1873 roku Ziffera aresztowano pod zarzutem malwersacji finansowych, ale widać wszystko zakończyło się po jego myśli i kontynuował udaną karierę zawodową. W 1910 roku został nobilitowany i odtąd nazywał się Ziffer von Teschenbruck (Teschen – od miejsca urodzenia, Bruck – po niemiecku most)

Nobilitacja pociągnęła za sobą zmianę nazwiska całej familii. Odpowiednia adnotacja znalazła się też w metryce chrztu jedynej córki Franziski i Emanuela (młodszego), urodzonej w 1910 roku Gertrud (Ruth).

***

Franziska do 1917 roku pozostawała Hausfrau. Po raz pierwszy wystąpiła przed kamerą w 1917 roku, a odkrywcą jej talentu był Cornelius Hintner. Później nakręciła kilka filmów na Węgrzech pod pseudonimem Carmen Teschen. Imię wzięła, by brzmieć bardziej z włoska, z kolei nazwisko – rzecz jasna – pośrednio pochodzi od pięknego miasta nad Olzą.

W 1919 roku Franziska Ziffer von Teschenbruck wróciła do Wiednia. Jako Carmen Teschen wystąpiła jeszcze w filmie Anjula, a później już jako Carmen Cartellieri stała się jedną z największych gwiazd kina ówczesnej Austrii. Kilka filmów z jej udziałem wyreżyserował mąż, występujących przy tej okazji zwykle jako Mano (Manó) Ziffer-Teschenfeld.

Szczyt popularności Carmen przypadł na pierwszą połowę lat dwudziestych. Cartellieri bywała też producentką.

Wyliczanie tytułów filmów z jej udziałem nie ma większego sensu, ale o jednym nie sposób nie wspomnieć. Jest to fresk historyczny Das Schicksal derer von Habsburg, co w wolnym tłumaczeniu można oddać oddać jako Tragiczne losy Habsburgów. Premierę miał w 1928 roku.

I tutaj, jakby na zwieńczenie kariery filmowej Carmen Cartellieri, pojawia się znowu wątek cieszyński, wcieliła się bowiem w postać hrabiny von Larisch. Chodzi o hrabiankę Marię Wallersee, bratanicę cesarzowej Sisi, która w 1877 roku wyszła za mąż za hrabiego Jerzego Larischa i przez pewien czas mieszkała na zameczku w Piersnej w ówczesnym Księstwie Cieszyńskim.

W rzeczowym filmie obok Carmen Cartellieri wystąpiła Leni Riefenstahl, późniejsza osławiona hitlerowska propagandzistka.

Kariera Carmen Cartellieri jak wielu aktorek kina niemego zakończyła się wraz z nadejściem ery filmów dźwiękowych.

Zmarła w 1953 roku w Wiedniu.

Bibliografia

Źródła

Matricula Online, Pfarre Hainfeld, Signatur 01/01.

„Gwiazdka Cieszyńska” 1873 [tam o aresztowaniu Ziffera].

„Neue Kino-Rundschau” 1917.

Opracowania

Denk A., Cartellieri, Carmen (Franziska Ottilia); verheiratete Ziffer von Teschenbruck, Ps. Carmen Teschen (1891–1953), Schauspielerin, [w:] Österreichisches Biographisches Lexikon ab 1815 (2. überarbeitete Auflage - online), 2019.

Dassanowsky Robert von, Carmen Cartellieri, [w:] Women Film Pioneers Project, New York 2013.